دیگر نمی توانیم آن آدم سابق باشیم - وبلاگ املاکیا

به گزارش وبلاگ املاکیا، فریبا صدیقیم از تجربه نوشتن در مهاجرت می گوید و اظهار می نماید: وقتی در معرض دو فرهنگ مختلف، با همه­ تفاوت ­های پرجوش و خروشش قرار می گیریم، دیگر نمی­ توانیم آن آدم سابق باشیم ولو اصرار داشته باشیم و آرزو کنیم.

به گزارش وبلاگ املاکیا، فریبا صدیقیم متولد سال 1338 در تهران است. تا 11 سالگی در شهرستان نهاوند زندگی نموده و بعد با خانواده به تهران مهاجرت نموده، در سال 2001 هم همراه با خانواده به آمریکا رفته است. او با شرکت در کلاس های ادبی رضا براهنی به شعر و داستان رو می آورد و علاوه بر کتاب هایی که نوشته با مجلات و سایت های ادبی مختلف در زمینه شعر، داستان و نقد شعر و داستان همکاری داشته است. دو برادر دو دوست، اگر مادر بود چکار می کرد؟، سعید و اسباب بازی هایش، من چی نقاشی کنم؟، احمد و بوته گل سرخ، چطور مادر را خشنود کنم، من خودم، خانم بلوز آبی، کوچکترها بزرگترها، سفید گریه نکن، نابغه کوچک، دوستت دارم و شما دوست مرا می شناسید در زمینه ادبیات کودک و نوجوان، مجموعه شعرهای به تعویق می اندازی ام تا کی و این قلب معمولی نمی زند و مجموعه داستان های شبی که آخر نداشت، شمع های زیر آبکش و من زنی انگلیسی بوده ام برای بزرگسالان از آثار هستند.

رمان لیورا نوشته فریبا صدیقیم به تازگی در انتشارات آفتابکاران در ایران منتشر شده است. به این مناسبت با او گفت وگویی درباره این رمان، تجربه اش از دور بودن از ایران و جریان های ادبی و تأثیری که بر آثار او گذاشته، انجام داده ایم که مشروح آن در ادامه می آید:

- رمان لیورای شما به تازگی در ایران منتشر شده که موضوع رمان درباره مهاجرت است. درباره این رمان بیشتر شرح می دهید؟

لیورا داستان زنی یهودی و مهاجر است که ناگهان نسبت به علاقه همسر مسلمانش دچار تردید می ­گردد و این تردید و تنهایی او را از آمریکا پرتاب می نماید به گذشته پرفراز و نشیبش. از این پس داستان در رفت و برگشت ­هایش در سه زمان و سه مکان اتفاق می­ افتد؛ نهاوند، تهران و لس­ آنجلس. به طور کلی می­ توانم بگویم لیورا داستان زنی را در برهه ­ای از تاریخ ایران روایت می نماید. در بطن این روایت البته رویکرد و نگاه اجتماعی، سیاسی، عاطفی و عاشقانه و حتی روانشناختی نویسنده نیز دیده می گردد. روایت خطی نیست، اما رفت و برگشت­ ها به سادگی اتفاق می افتند و در نهایت مانند پازلی به یکدیگر می پیوندند. این رمان به نوعی شخصیت محور است و شخصیت ­های زیادی در آن حاضر شده و با جزئیات ساخته می­ شوند. زبان این رمان زبانی آمیخته از زبان روایت و استعاری و گاه شاعرانه است.

خب شما سال هاست که در ایران زندگی نمی کنید. تجربه زیسته تان چه تأثیری بر نوشته ها و کتاب های تان گذاشته است؟

از نظر من تجربه زیستی باعث دو اتفاق مهم و شاید هم متضاد در فرایند نوشتن می ­گردد؛ یکی این که نویسنده مهاجر دیگر در معرض زبان زنده و روزمره­ مملکتش نیست، دیگر در کتابفروشی ­ها قدم نمی­ زند، در خیابان­ ها و مغازه­ ها بحث نمی­ کند و زبان زیر پوست شهر را درنمی ­یابد و با واقعیت هرروزه­ و مسائل و موضوعات سرزمین مادری­ اش در ارتباط نیست. طبعا این ها مستقیما در فرایند کار خلاقه، اثر خود را می­ گذارند. اما طرف دیگر، زیست تازه نویسنده است در مملکت تازه. تجربه­ نابِ فرهنگی دیگر را شناختن، ایده ­های تازه و فکر و زبانی تازه را تجربه کردن. نویسنده­ مهاجر از همین چیزهاست که حرفی برای گفتن پیدا می­ کند. او در یکی از نقاط عطف­ زندگی ­اش خود را گم می نماید تا دوباره پیدا کند. در این فرایند با نوع دیگری از دموکراسی آشنا می گردد، آن را در زندگی تمرین می­ کند و در نوشته­ هایش انعکاس می­ دهد. وقتی در معرض دو فرهنگ مختلف، با همه­ تفاوت­ های پرجوش و خروشش، قرار می­ گیریم، دیگر نمی­ توانیم آن آدم سابق باشیم ولو اصرار داشته باشیم و آرزو کنیم. جای ابراز همه­ این پوست ریختن ها در ادبیات است و من هم در رمان لیورا و هم در من در پرانتز از انعکاس این تفاوت­ ها در دنیای داستان غافل نبوده ­ام.

از فرایند نوشتن لیورا هم می گویید؟

نگارش لیورا حاصل مهاجرت است و بعد از آن گم شدن و پیدا شدنی که در بالا ذکر کردم. لیورا در عین حال حاصل فکرهای بی قراری در خصوص بسیاری از ناگفته ­هایم در زندگی است؛ از ترس ­ها، سرخوردگی­ ها، سکوت­ ها و جبرهایی که نسل من با آن ها برخورد داشتند و باید در شخصی نگاری گفته می ­شدند. نوشتن این رمان پنج سال طول کشید. چندین بازنویسی شد تا عاقبت گفت که باید وجودی مستقل از نویسنده ­اش پیدا کند.

این دور بودن چقدر بر ارتباط شما با مخاطب ایرانی تأثیر داشته است؟

تردیدی نیست که نبودن در سرزمین مادری، دوری از واقعیت­ ها و رفتارها و نیز دوری از زبان زنده­ آن جا می تواند دوره­ پرتنشی را برای نویسنده شروع کند. اما در عین حال مهاجرت می ­تواند در نویسنده باعث روینمودهای تازه زبانی و فرمی و معنایی باشد و نیز محملی برای روایت از کشور و مردم میزبان. از این جاست که نویسنده ایرانی مهاجر عرصه­ های تازهی را در زندگی تجربه می نماید و حرف­ های زیادی برای گفتن دارد و توانایی این را دارد که پیشنهادهای تازهی را در معرض دید مخاطب ایرانی قرار دهد. به طور کلی ادبیاتی که به وسیله نویسنده­ مهاجر شکل می­ گیرد، پیوند ارگانیکی برقرار می­ کند با آن چه در داخل (به علت زیستی متفاوت) نمی­ توانسته شکل بگیرد. تفاوت­ ها معمولا باعث رشدند و در جریان زنده­ همین تفاوت­ هاست که ادبیات فارسی می تواند قدمی به جلو بردارد.

ارزیابی شما از شرایط ادبیات داستان ایران چیست؟

ادبیات داستانی ایران را باید کامل مطالعه کرد تا بتوان با اشراف کاملی درباره اش حرف زد. من این ادعا را ندارم. اما با همان آثاری که خوانده ­ام می­ توانم بگویم که تجربه ­های بسیار تازهی در عرصه ­های مختلف ادبی صورت می ­گیرد. علاوه بر حضور فعال­ تر نویسنده ­های حرفه ای، جوان ها وارد گود شده­ اند و با خودشناسی بیش تری ملاحظه ­کاری ­ها و ترس ­ها را پس زده ­اند و زبان و فکریت­ و فرم ­های متفاوتی را در معرض دید قرار می ­دهند. از خوانش بسیاری کارها لذت برده ­ام و برخی کارها نیز به علت بی تفاوتی نویسنده شان به زبان و فرم و روایت و به طور کلی به عناصر ادبی یا بی اطلاعی نویسنده از این مسائل (ولو این که بخواهند معنای مهمی را برسانند) توجهم را جلب ننموده اند؛ و بعلاوه در مقابلش با فرمگرایی مفرط و توجه بیش از حد به زبانِ برخی دیگر هم چندان ارتباطی نگرفته­ ام و به زودی فراموش شده ­اند. اما به هر صورت گمان می­ کنم در این دوره ای که کتاب­ های زیادی انتشار می یابند، برای کسانی مثل من که در معرض همه­ آن ها نیستیم، بهتر آن است که از کلی گویی بپرهیزیم و هر اثر را قائم به ذات خودش آنالیز کنیم.

فضای مجازی و شبکه های اجتماعی چندسالی است که تاثیرات گاه مثبت و گاه منفی بر ادبیات و نوع تعامل مخاطب و نویسنده ها گذاشته است. نظر شما درباره این فضا چیست؟

در هر پدیده ­ای ما دو روی متضادش را داریم؛ فضای مجازی از یک طرف باعث می ­گردد که نشر آثار از انحصار خارج گردد و خارج از اراده و خواست افراد، آثار ادبی پخش و دیده شوند، خبرها در انزوا نمانند و منتشر شوند و بر فاصله های جغرافیایی غلبه نمایند. این به طور کلی ادبیات را از حالت خانگی و مهجور بیرون می ­آورد و باعث می­ گردد مخاطبان بیش تری از انتشار آثار ادبی آگاه شوند و به آن ها دسترسی پیدا نمایند. روی دیگرش اما توسعه شبه ادبیات است که به سرعت مانند قارچ در دنیای انتزاعی ساخته می گردد و در معرض دید قرار می ­گیرد: دل نوشته هایی به نام داستان، روایت ­های ساده انگارانه ای که روحیه­ داستان دوست بشر را قانع کردن می­ کند، اما چیزی به تفکر و زیباشناسی ادبی او نمی ­افزاید. به فست فود می­ ماند که صرفا معده را پر می­ کند، اما سودی برای بدن ندارد. شبه ادبیات نیازهای چشمی آدم را با حرکت بر روی کلمات برطرف می­ کند و تا سطح مغز نیز این جریان ادامه می یابد، اما از آن فراتر نمی­ رود و به مرحله­ تفکر راهی باز نمی­ کند. این روزها متاسفانه دنیای انتزاعی پر است از این شبه داستان ­­ها که باعث شده­ اند روزبه روز از تعداد کسانی که باید در پی خواندن ادبیات جدی ­تر بفرایند کم تر ­گردد. این سطحی خوانی حتی به ادبیات محدود نمی­ گردد و شامل مقاله­ های جدی­ تر و عمیق ­تر در هر حیطه­ ای نیز می­ گردد. مقالاتی که نگه شان می­ داریم برای روز مبادا و روز مبادا به خاطر این همه نوشته که معده مان را پر نموده اند، هرگز نمی رسد. این را که تعاملِ این دو روی دنیای انتزاعی به کجا ختم می گردد باید منتظر بود و دید.

آیا کار دیگری هم در دست انتشار یا آماده سازی دارید؟

بله، مشغول نوشتن رمان تازهی هستم که نسبت به دو رمان دیگرم، من در پرانتز و لیورا، کمی از نظر نگارش و فرم و موضوعیت فرق دارد.